Bas von Benda-Beckmann schrijft boek over nazigeschiedenis familie
“Soms doen mensen uit overtuiging heel verschrikkelijke dingen”
VARSSEVELD – Deze maand is de Maand van de Geschiedenis. Reden voor Boekhandel Rutgers om schrijver/historicus Bas von Benda-Beckmann afgelopen zondag uit te nodigen voor een literaire middag in het Borchuus. Hij werd geïnterviewd door Joyce de Schepper over zijn vuistdikke boek ‘Het kleedje voor Hitler’. Een verbazingwekkende familiegeschiedenis die het dagelijkse leven van gewone Duitsers tijdens het naziregime inzichtelijk maakt. Zijn boek staat op de shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs 2024.
In ’Het kleedje voor Hitler’ gaat Von Benda-Beckmann op zoek naar het naziverleden van zijn grootouders en oudooms en -tantes, die de Tweede Wereldoorlog van dichtbij meemaakten. Hij vertelt dat hij tien jaar met dit project is bezig geweest. Op zijn dertiende hoorde hij dat zijn oudtante Luise met de militaire rechterhand van Hitler, Alfred Jodl, was getrouwd. Tot die tijd was zij voor hem de wat ‘gekkige’ oudtante die met kerst en Pasen altijd cadeautjes stuurde. “Natuurlijk had ik op school al het een en ander meegekregen over de Tweede Wereldoorlog en het nazisme”, zegt Von Benda. “Dit was echter de eerste keer dat ik hoorde dat het meer te maken had met mijn familie dan ik hoopte. Daar schrok ik enorm van.”
Vanaf dat moment weet hij dat hij ooit iets moet doen met de vraag naar de rol van zijn familie. Von Benda: “Zo’n tien jaar geleden ontstond het plan voor dit boek. Het verhaal van mijn oudtante Luise raakte me. De tendens in onze familie was dat Jodl vooral een militair was en vanuit die gedachte Hitler wel moest volgen. Hij werd neergezet als iemand die weinig met de politiek had. Dat bleek na onderzoek helemaal niet zo te zijn.”
Gereedschapskist
“Ik wilde weten hoe nazistisch mijn familie was, hoe ze dachten, wat ze deden. Maar hoe verweef je zo’n persoonlijk verhaal met de geschiedschrijving? Hoe neem je afstand van het onderwerp, hoe beoordeel je bronnen? De gereedschapskist die ik normaal gebruik bij mijn onderzoek, maakte het in dit geval extra lastig”, vervolgt Von Benda. “Enerzijds heb ik begrip gekregen voor de menselijke eigenschap dat je meegesleept wordt in het nazisme. Anderzijds is dit altijd het gevolg van je eigen beslissingen en opvattingen.”
Besmette blouse
Een ander hoofdpersonage in het boek is Tini, de jongere zus van Luise. Zij geeft haar lidmaatschap van de NSDAP op als ze verliefd wordt op een half-Joodse man. Als ze als oudere vrouw terugblikt op haar leven, vraagt ze zich af hoe ze ‘het’ niet heeft kunnen zien. Ze schaamt zich nog altijd dat ze, voor haar ‘omwenteling’, een mooie kwaliteit blouse kocht voor vijf DM, geroofd door de Duitsers uit een leegstaand huis waar Joden woonden. Dat ze deze besmette blouse kocht, heeft haar haar hele leven achtervolgd.
Leren van de geschiedenis
“Heeft het schrijven van dit boek jouw oordeel over je familie veranderd?”, vraagt De Schepper. “Het beeld van mijn oudtante Luise is heel erg gaan kantelen”, antwoordt Von Benda. “Wat is een nazi? Wat is een GroenLinks-er? Wat is een PVV-er? Zijn zij in alle vezels van hun lijf waar die partij voor staat? De verhalen van overlevenden van de vernietigingskampen zijn ongelooflijk belangrijk voor de geschiedschrijving. Maar als je iets van deze geschiedenis wilt leren, zul je je ook moeten verplaatsen in de daders, de meelopers. In films is het beeld van de nazi’s overduidelijk: zij waren de slechteriken. De mensen die dit systeem mogelijk hebben gemaakt waren echter niet allemaal narcisten en psychopaten. Het is belangrijk om dit te beseffen. Soms doen mensen uit overtuiging heel verschrikkelijke dingen.